10 największych miast w Polsce

 

Dla każdej osoby, której walizka na kółkach wskazuje drogę kolejnej podróży po świecie, albo tej która interesuje się geografią, tajemnicą nie jest, że polskie miasta, nawet te największe, do największych w świecie nie należą. Pierwsze miejsce pod względem ilości zamieszkujących je mieszkańców należy bowiem do miasta Chongqing położonego w środkowych Chinach. Na obszarze 82 403 km² mieszka ponad 30 milionów ludzi. Natomiast pod względem ilości mieszkańców prym wiedzie Tokio dane z 2020 roku podają, że liczba ludności Tokio zbliża się do 40 milionów obywateli.  

 

A jak wyglądają pod względem obszaru i zamieszkiwanej w nich ludności polskie aglomeracje? Dane National Geobraphic z przed roku podawały, że najbardziej zaludnione polskie miasta to:

• Warszawa – blisko 1,8 mln. mieszkańców
• Kraków – blisko 800 tysięcy mieszkańców
• Łódź – blisko 700 tysięcy mieszkańców
• Wrocław – blisko 650 tysięcy mieszkańców
• Poznań – blisko 550 tysięcy mieszkańców
• Gdańsk – blisko 500 tysięcy mieszkańców
• Szczecin – ponad 400 tysięcy mieszkańców
• Bydgoszcz – blisko 350 tysięcy mieszkańców
• Lublin – blisko 350 tysięcy mieszkańców
• Białystok – blisko 300 tysięcy mieszkańców

A jak to kształtowało się na przestrzeni wieków, czy podobnie te miasta, które obecnie są największymi były również dużymi aglomeracjami w XV, XVI czy XVII wieku?

 

Duże miasta w Polsce w XV wieku

Dane dotyczące ilości poszczególnych miast polskich w tym czasie pochodzą z rejestru podatku koronacyjnego, który płacić miały obowiązek miejscowości na prawach miasta, a także na podstawie danych dotyczących, ilu żołnierzy każde z miast musiało „dostarczyć” Koronie do walki w wojnie trzynastoletniej w latach 1454-1466. Ponadto historycy mając bardziej szczegółowe informacje na temat ludności w miastach z okresu XVI stulecia, porównując je z innymi danymi określili szacunkowe liczby mieszkańców. Na tej podstawie możemy wskazać 10 największych miast w Polsce XV w.

 

• Gdańsk liczba mieszkańców 35 tysięcy

Porównując inne aglomeracje XV wieku, Gdańsk był prawdziwą metropolią. Pod względem ilości mieszkańców konkurował z Pragą, która wówczas była jednym z najbardziej rozwiniętych miast Europy. Liczba 35 tysięcy jest szacunkowa i część badaczy ją kwestionuje, podając dane mniejszej ilości mieszkańców. Bez wątpienia jednak był to najważniejszy port Bałtyku i ośrodek handlowy, który wpływał na rozwój miasta i kraju.

• Kraków liczba mieszkańców 18 – 20 tysięcy. 

Ówczesna stolica państwa była drugim pod względem wielkości ośrodkiem. Podana liczba mieszkańców dotyczy nie samego miasta Krakowa otoczonego murami, ale też mieszkańców Kleparza i Kazimierza, których liczba mieszkańców, jak donoszą źródła była nawet liczniejsza niż ludzi mieszkających w obrębie murów obronnych.

 

• Poznań liczba mieszkańców 10 – 12,5 tysięcy

Poznań XV wieku to również ośrodek stymulujący rozwój regionu, dość tylko dodać, że właśnie w XV wieku konieczna była budowa drugiej linii murów.

 

• Toruń, Elbląg liczba mieszkańców 10 tysięcy

Schyłek XV wieku zaznaczył się tym, że miasto Toruń, niedługo po tym jak odebrano je zakonowi miało mieszańców niemal na równi z Poznaniem. Podobnie Elbląg po wydarciu zakonowi miasta w wojnie trzynastoletniej stał się prężnym ośrodkiem z portem na Zalewie Wiślanym. Dzielną postawę Elblążan przesądzającą zwycięstwo nagrodził Kazimierz Jagiellończyk przyznając miastu przywileje i nowe terytorium pozwalające na szybki jego rozwój.

 

• Lwów liczba mieszkańców 8 – 10 tysięcy

Największa zdobycz Kazimierza Wielkiego i kluczowy ośrodek na trasie kupców z orientu i Rusi zmierzających do Krakowa, Wrocławia i dalej do Europy zachodniej.

 

• Lublin liczba mieszkańców 5 – 5,5 tysiąca 

Za czasów Kazimierza Jagiellończyka ustanowiony stolicą województwa, punkt przystankowy między Koroną i Litwą. Żyła tu duża społeczność żydowska o wielu przywilejach. W XV w. Lublin był prężnie rozwijającym się ośrodkiem.

 

• Braniewo liczba mieszkańców 5 tysięcy

Po wojnie trzynastoletniej stolica Warmii. Historycy nie są jednogłośni w sprawie liczby mieszkańców Braniewa, część z nich stawia Warszawę wyżej od Braniewa. Znaczenie handlowe miasto miało sporo mniejsze od tych wcześniej wymienionych.

 

• Warszawa liczba mieszkańców 4,5 tysiąca

Warszawę rozwijał w tym czasie głównie handel zbożem ze względu na położenie nad Wisłą. Jak na ówczesne warunki było to duże, lecz nie wielkie miasto. Miasto to znajdowało się w XV wieku w królestwie lennym, nie było to miasto należące do Korony. 

 

Na przestrzeni wieków największe miasta w Polsce pod względem ludności zmieniały swoje miejsce w rankingu. Przyglądając się miastom należącym do Korony w XVIII wieku zdecydowanie na czoło wysuwa się Warszawa. Inne miasta podupadły z powodu licznych epidemii, skutków licznych wojen i potopu szwedzkiego. Jak zatem kształtowała się liczba mieszkańców Polski biorąc pod uwagę miasta XVIII wieczne?

Warszawa

Od opisywanego XV wieku w Warszawie nastąpił gwałtowny rozwój. Stało się tak z kilku przyczyn. Miasto leżało na trasie handlowej między Krakowem, Wilnem i na kilku mniejszych szlakach. Od 1569 roku w mieście tym miały stałe miejsce sejmy walne i odbywały się królewskie elekcje. Rozwój miasta przesądziło jednak przeniesienie stolicy z Krakowa do Warszawy przez Zygmunta III Wazę. To wiązało się z licznymi inwestycjami. Warszawa w XVIII wieku liczyła 100-110 tys. mieszkańców i było to w tym czasie największe miasto w Polsce.

 

Gdańsk

Gdańsk z liczbą mieszkańców 39 tysięcy wciąż był bardzo dużym ośrodkiem. Różne koleje losu powodowały, że Gdańsk przechodził z rąk do rąk. Również liczba mieszkańców zmieniała się. W 1600 roku miasto liczyło 53 tysiące obywateli. Potop szwedzki, kryzys gospodarczy, epidemia dżumy dziesiątkowała liczbę stałych mieszkańców. Nadal jednak było to w drugiej kolejności najbardziej zaludnione miasto XVIII wieku. 

 

Lwów

To ośrodek wielonarodowy, mieszkały tu osoby różnych narodowościach i wyznawcy różnych religii. W XVIII wieku na 33 tysiące ogółu mieszkańców 50% stanowili Polacy, 20% to Rusini, a od 16 do 20% była to narodowość żydowska. Zubożenie miasta nastało po III wojnie północnej i wówczas liczba obywateli spadła do 20 tysięcy, a tuż przed rozbiorami, jak podają źródła, liczba ta wzrosła do 33 tysięcy. 

 

Kraków

Kraków też nawiedzały różne koleje losu. W XVIII wieku, pod względem liczby mieszkańców, był to dopiero czwarty ośrodek i to licząc miasto wraz z Kleparzem i Kazimierzem. Będąc rezydencją królów począwszy do Władysława Łokietka miasto rozwijało się jako stolica wielkiego państwa polsko-litewskiego, aż do czasu przeniesienia stolicy przez Wazów do Warszawy. Za panowania Jagiellonów powstały najsłynniejsze budowle i dzisiejsze zabytki Krakowa: Barbakan, Brama Floriańska, Sukiennice. Po unii lubelskiej traci miasto na znaczeniu, jedynie wawelska katedra nadal była miejscem, gdzie dokonywano koronacji królów Polski. Jak wiele miast, swoje trudności Kraków przeżywał w okresie potopu szwedzkiego i innych wojen. W obrębie murów mieszkało zaledwie 12 tysięcy ludzi, wraz z kleparzem i Kazimierzem było ich 24 tysiące. 

Brody

Miasto znajdujące się w obwodzie lwowskim doczekało się pierwszej wzmianki w 1441 roku. Od 1629 roku Stanisław Koniecpolski, wchodzące w skład jego majątku Brody, uczynił fortecą. Spalone miasto przez Bogdana Chmielnickiego w 1648 roku przechodziło z rąk do rąk od Koniecpolskich przez Jana III Sobieskiego, Jakuba Sobieskiego, Józefa Potockiego. W XVII wieku liczyło 16,5 tysiąca mieszkańców. Z końcem tego wieku, dokładnie w 1772 roku po rozbiorach, trafiło do zaboru austriackiego. 

 

Elbląg

Wzniesiony przez Krzyżaków przez lata był ważnym ośrodkiem w Prusach. Elbląg, dzięki przynależności do Związku Hanzeatyckiego szybko się rozwijał, a handel morski bogacił mieszkańców. Niestety bliskie położenie do Malborka i Gdańska nie pomagało w rozwoju, choć dzięki konfliktowi Gdańska ze Stefanem Batorym właśnie Elbląg skorzystał i wzmocnił swoją pozycję. Podczas wojen szwedzkich miasto zostało kompletnie zrujnowane, a początek XVIII wieku przyniósł uszczuplenie dochodów o 50% skutkiem kary nałożonej przez elektora Brandenburgii Fryderyka I Hohenzollern za antypruską postawę mieszkańców. Z końcem XVIII wieku żyło tu 14 tysięcy ludzi, choć wiek wcześniej było ich 15 tysięcy. 

 

Poznań

Miejsce to zamieszkiwane było już 8 tysięcy lat p.n.e. a ślady słowiańskiego osadnictwa są od V wieku. Za czasów panowania Piastów Poznań, obok Gniezna, był najważniejszym ośrodkiem miejskim. W czasach Władysława Jagiełły, miasto jako leżące na trasie przewozu towarów z Litwy szybko i dynamicznie się rozwijało. Podobnie jak inne ośrodki, w okresie potopu szwedzkiego i innych wojen XVII wieku podupadło, a podczas II rozbioru Polski trafiło do zaboru pruskiego. O ile w roku 1600 jeszcze w Poznaniu żyło 20 tysięcy mieszkańców, o tyle w 1720 ich liczba wynosiła już tylko 13 tysięcy. 

 

Lublin

Wzmianki o Lublinie jako ośrodku miejskim pochodzą z roku 1198. W XIII wieku miasto było największym ośrodkiem tego regionu, a w okresie panowania Jagiellonów zyskało na znaczeniu dzięki odbywającym się tam sejmom. Epidemia dżumy i potop szwedzki zahamował rozwój miasta, z którego ubyło 5 tysięcy mieszkańców. Z końcem XVIII wieku mieszkało tu 12 tysięcy obywateli. 

 

Toruń

Toruń w XVIII wieku liczył 10 tysięcy mieszkańców. Okres szybkiego rozwoju przypada na XIII i XIV wiek. Wojna trzynastoletnia przyniosła Toruniowi włączenie do Królestwa Polskiego. Miasto cały czas się też bogaciło i przed potopem szwedzkim było jednym z najbogatszych miast polskich, ale po nim, popadło w ruinę. Dodatkowo epidemia dżumy w 1708 roku zdziesiątkowała mieszkańców do liczby 10 tysięcy. 

Największe miasta w Polsce XVIII wieku to również 7 tysięczne Leszno, Rawicz i Mohylew, 6,5 tysięczne Dubno, Tarnopol i Szarogód czy z 6 tysiącami mieszkańców takie miejscowości jak Śniatyń i Kamieniec. Nieco mniejsze, ale również zaliczane do dużych ośrodków miejskich XVIII wieku były Zbaraż, Stanisławów i Złoczów liczące 5,5 tysiąca mieszkańców oraz pięciotysięczne Kalisz, Braniewo, Zasław, Gniezno, Wschowa i Żółkiew. 

Wracając do współczesności – na początku wymieniliśmy 10 miast w kolejności według ich liczby mieszkańców. O ile bez wątpienia dwa największe miasta w Polsce to Warszawa i Kraków, o tyle, gdy bierzemy pod uwagę aglomeracje miejskie, trudno w tych szacunkach pominąć Trójmiasto. Biorąc je pod uwagę Warszawa nadal plasuje się na 1 miejscu liczebności, ale Trójmiasto z łączną liczbą mieszkańców Gdańska, Sopotu i Gdyni stanowiących jedną substancję miejską, liczących w przybliżeniu 800 tysięcy ludzi, wyprzedza Kraków pod tym względem, stając się drugim co do wielkości ośrodkiem w Polsce. 

Do tej pory opisywaliśmy największe miasta w Polsce biorąc pod uwagę ich ludność. Jednak określenie „największe miasta w Polsce” mogą być również rozpatrywane pod względem ich powierzchni. W tym wypadku 3 największe miasta w Polsce to Warszawa z powierzchnią 517 km², Kraków zajmujący 327 km² oraz ex aequo Łódź i Wrocław rozciągające się na powierzchni 293 km².  Natomiast ponownie wciągając na listę miast polskich aglomerację trójmiejską, do 5 największych miast w Polsce zaliczyć możemy Warszawę, Trójmiasto z powierzchnią 400 km², Kraków, Łódź i Wrocław. Kolejne największe miasta w Polsce z powierzchnią powyżej 250 tysięcy ludności to Gdańsk i Poznań z powierzchnią 262 km².  Największe powierzchniowo miasta w Polsce, a także pod względem zamieszkującej ludności nie są w stanie doścignąć stolicy. Warszawę obecnie zamieszkuje 1.800 tysięcy ludzi, za nią plasujący się na 2 miejscu Kraków może się pochwalić już mniej niż połową, właściwie bliżej mu nawet do 1/3 populacji mieszkańców Warszawy. Zatem pozostałe największe miasta w Polsce i ich populacja nie są wstanie dorównać stolicy. 

Co ciekawe (według stanu na 1 stycznia 2021 roku), jak podaje Wikipedia, wszystkie miasta w Polsce to liczba 954. Najmniejsze miasto to miejscowość o nazwie Opatowiec, w którym żyje 336 mieszkańców. Dodatkowo, dane statystyczne pokazują, że w naszym kraju dominują miasta o ludności do 10 tysięcy mieszkańców. Takich miast jest 559.